PROBLEMI RANOG RAZVOJA STIDA I KRIVICE U PSIHOANALITIČKIM TEORIJAMA

Apstrakt

Dok vodeće akademske teorije emocionalnog razvoja stid i krivicu posmatraju kao emocije koje uključuju samosvest pojavljujući se kao poželjne posledice socijalizacije na kasnijim uzrastima, psihoanalitičke teorije ih opisuju kao rana nesvesna iskustva koja se prepoznaju u etiologiji različitih mentalnih poremećaja u odraslom dobu. U radu su kritički analizirane vodeće psihoanalitičke teorije u cilju razmatranja problema (a) adultomorfizma (b) patologizacije i (c) nesvesnosti ranih oblika stida i krivice. Pokazuje se da psihoanalitičari podrazumevaju distorzivno-imaginarno-nagonsko-izražajno-fenomenološko značenje dečje (samo)svesti koje se razlikuje od onog koje pronalazimo u akademskim teorijama. Teorije nisu saglasne po pitanju uzrasta na kojima možemo očekivati pojavu stida i krivice jer se bave njihovim različitim manifestacijama od kojih neke mogu imati razvojni, a neke klinički predznak. Tako možemo prepoznati (a) razvojne oblike stida i krivice u vidu anticipatornog stida, stida socijalizacije psihoseksualnog razvoja, depresivne ili izvorne krivice, kao i njihove (b) kliničke oblike u vidu stida odbrambene grandioznosti, stida dezintegracije ega, persekutorne ili samokažnjavalačke krivice. Na kraju, artikulisani su mogući razlozi postojećeg razmimoilaženja između akademskih i psihoanalitičkih teorija, dok je u cilju njihovog približavanja skrenuta pažnja na interpretativno-eksplanatorni potencijal dva zapažanja Vigotskog: (1) unutar najranije razvojne strukture „pra-mi” dete nema doživljaj biopsihosocijalne izdvojenosti iz sredine; (2) ontogenetski razvoj predstavlja „ispreturan” proces razvoja nižih i viših emocija u kojem se nesvesno pojavljuje usled razvoja (samo)svesti.